Fala İnanma Falsız da Kalma Ama Forer/Barnum Etkisi Olduğunu Unutma!

Forer Etkisi ya da Barnum Etkisi, “özellikle kendileri için hazırlanmış gibi görünen ama aslında büyük çoğunluktaki insanlara uyacak kadar genel ve belirsiz kişilik betimlemelerine yüksek puan verme eğilimlerini anlatan bir gözlemdir” Keşfeden bilim insanının adının Bertram R. Forer olması nedeniyle Forer Etkisi, bunu iş modeli haline getiren iş adamının adının ise P. T. Barnum olması nedeniyle Barnum Etkisi olarak da anılmaktadır.Telefon kahve falı uygulamalarından en geçmiş tarihli olanı açıp okursanız, şu ana bile uyarlanabildiğini görebilirsiniz. Başka bir arkadaşınıza da söyleseniz, mutlaka şaşıracaktır. Şimdi aşağıdaki maddeleri okuyun ve kaçının hayatınıza uyduğuna bakın.

Gerçekten dostunuz olarak gördüğünüz çok az sayıda insan var, bir elin parmağını geçmez.
Başkalarının sizi beğenmesini istiyorsunuz ancak kendinize karşı eleştirel yaklaşımlarınız da oldukça fazla.
Kişiliğinizin zayıf yönlerinin farkındasınız ve olumlu yönleriniz ile zayıf yönlerinizi kolaylıkla telafi edebiliyorsunuz.
Kendi çıkarlarınız doğrultusunda kullanabileceğiniz kapasiteye sahipsiniz ancak bunlardan yararlanmamayı tercih ediyorsunuz.
Dışarıdan bakıldığında özgüvenli ve disiplinli bir yapınız var. Aslında kaygılı ve güvensiz hissediyorsunuz.
Küçükte olsa değişiklik ve farklılık sizi mutlu ediyor. Çünkü sınırlamalardan ve kısıtlamalardan hoşlanmıyorsunuz.
Yeni fikirlere açıksınız, bağımsız düşünüyor olmaktan mutluluk duyuyorsunuz.
Başkalarının iddia ettikleri şeylere karşı şüpheci olduğunuz zamanlar oluyor ve kanıt ile kabul ediyorsunuz.
Soğuk bir yapınız olduğu söylense de, karşı tarafa ısındığınız zaman sıcakkanlı ve çok konuşkan olabiliyorsunuz.
Zaman zaman dışadönük ve sosyal bir insanken, bazen kapalı bir kutu olabiliyorsunuz.

Kaç Tanesi Tam Olarak Sizi Yansıttı?

Birçoğu sizi tam anlamıyla ifade ediyor değil mi? Mesela dostlarınız. Genellikle insanların sıkı dostları bir elin parmağını geçmiyor. Hepimizin zaman zaman kapalı kutu olma ihtiyacı oluyor. Sizi tanımadan insanlar hakkınızda “biraz soğuk biri” diyebiliyor.

Psikolog Bertram R. Forer 1948 yılında bu konu ile ilgili bir deney yaptı. Deneyde yer alan maddeleri o günün burç yorumlarından aldı ve öğrencilerine, sınavda aldıkları puanlara göre bir kişilik analizi hazırladığını söyledi.

Hazırladığı zarfları öğrencilerine dağıttı ve onlardan maddelerin onlara ne kadar uyduğunu puanlamalarını istedi. Maddelerin hep genel anlamlar barındırıyordu ancak öğrenciler bu durumu bilmiyordu.

Deney Sonuçları

Sonuçlar ise tam olarak tahmin ettiğiniz gibi geldi. Ortalama puan 4.26 idi. Öğrencilerin neredeyse tamamına, neredeyse tüm maddelerin uyuyor olmasının nedeni sadece maddelerin genel olmalarıydı. Sonrasında yapılan araştırmalar ile;

Deneylere onlara özel olduğu konusunda ikna etmenin
Uygulayan kişinin belirli bir otoriteye sahip olmasının
Negatiften daha fazla pozitif olmasının da etkileri olduğu öğrenildi.

Gel gelelim bu maddeler sanki size özel olarak yazılmış gibi görünse de aslında genellemelerden ibaretler. Aslında yapılan tek şey, kişiye özel gibi görünebilecek ancak toplumun çoğunluğunu kapsayan özel bir tahmin yürütmek.

Kahve falları, astroloji ve grafoloji gibi yaygın olarak kabul görülen şeylerin aslında sadece Forer ya da Barnum Etkisi olduğu bazılarınıza üzücü gelebilir.

Siz yine de fala inanmayın, falsız da kalmayın.