Toplumların diktatörlere teslim olmalarını sağlayan gaz lambası ya da gaslighting, bir psikolojik manipülasyon ve taciz yöntemidir.
Bu yöntemde manipülasyon yapan kişi, etkisi altına almak istediği bireye karşı sürekli bir yönlendirme durumundadır. Bu yönlendirme ile manipüle etmek istediği kişi kendi algılarını, hafızasını ve akıl sağlığını sorgulamaya başlar. Bireye ya da manipüle edilmek istenen gruba karşı çelişki, yalan, inkar, şüphe gibi duygular yavaş yavaş işlenir ve fark edilmesi genellikle güçtür.
Gaslighting, 1938 yapımı olan Gas Light (Gaz Lambası) adında bir oyundan gelmiştir. Gas Light oyununda erkek karakter eşini deli olduğu yönünde ikna etmeye çalışır ve gaz lambası söndüğünde kadın oyunca bu durumun duydurulduğunu ve gerçek olmadığını fark eder.
Gasligting Aşamaları
Gaslighting yani gaz lambası yöntemi ikili ilişkilerde de meydana gelir. İlişkide baskın durumda olan birey idealleştirme, değersizleştirme ve gözden çıkarma aşamalarını izler. Baskın olan ve manipüle eden birey öncelikle karşısındaki kişide hayranlık uyandırmayı amaçlar. Birlikteliklerinin harika olduğu altyapısını hazırlar.
Daha sonra, değersizleştirme aşamasına geçiş yapar. Bu aşamada diğer aşamalara göre oldukça zordur. Hayranlık duyulan birey, artık sorunlu, hiçbir şeyi beceremeyen ve ideal olmayan bir duruma sokulur. O kişiye dönüştürülür.
Son aşama olan gözden çıkarmada ise mağdur terk edilir ve kişi başka arayışlara geçiş yapar. Bu durumu daha önce yaşamış kişilerde sürekli “özür dileme” ihtiyacı gözlemlenmiştir.
Gaslight Filmi
Gaslight isimli gerilim ve drama filmine de konu olan bu konu, 1800’lü yılları anlatmaktadır. Ingrid Bergman’ın Paula Alquist baş rolünü üstlendiği filmde, eşi gizlice bodrumda hazine aramaktadır. Kocasının yaktığı gaz lambası sonucunda gaz basıncı sürekli düşmektedir.
Kadının gaz lambalarının ışığının azalmasını fark etmesi ile gaslighting yöntemi devreye girer. Kocası devamlı olarak gaz lambalarının normal olduğunu ve akıl sağlığı ile ilgili bir problem olduğunu vurgular. Bu tezini desteklemek için de evdeki eşyaların yerini değiştirmeye başlar. Yaptıklarının işe yaraması ile karısı aklından şüphe duymaya başlar.
Bu film II. Dünya Savaşı sırasında Nazilerin uyguladığı gibi politik amaçlıdır. Gaz lambası yöntemi otoriter baskıyı temel almaktadır. Toplumun kendi kararlarından şüphe duyması sağlanır. Toplum ise karar verebileceğine inanmadığı için tüm yetkiyi sorgusuz sualsiz diktatörlere devreder.
Manipülasyon
Bu gibi pek çok psikolojik manipülasyon bulunmaktadır. Bu manipülasyonlara maruz kalan kişiler kendi bilgileri dışında ve de istemedikleri takdirde etkilenebilir ve yönlendirilebilir olurlar. Bu etkileme ve yönlendirme ile insanlar inanma ve davranış değişiklikleri gösterirler. Bu değişiklikler pek çok yönlendirme ve etkileme yöntemlerini kapsamaktadır.
İnsanlar ikili ilişkilerde de sıklıkla birbirlerini duygusal açıdan manipüle etmektedir. Duygusal baskılar yaratmak, hareket alanlarını kısıtlamak gibi örnekler verilebilir. Hem kadınların hem de erkeklerin birbirine yaşattığı ya da geçmişte yaşadığı duygusal manipülasyonlar hayatı olumsuz yönde etkilemektedir.